June 5, 2017

De toxicologie richt zich op de bestudering van de schadelijke effecten van stoffen op levende organismen, met als oogmerk de risico's van blootstelling aan deze stoffen voor mens, dier en milieu te schatten en ongewenste effecten te minimaliseren. De toxicologie is bij uitstek een interdiscipline tussen de medische, biologische en chemische gebieden van wetenschap.

 

De “leer de vergiften”, oftewel toxicologie, is een vakgebied dat zich bezighoudt op het grensvlak van scheikunde (chemie) en biologie. Een toxicoloog bestudeerd de schadelijke effecten die chemische stoffen (“vergiften”) kunnen hebben op levende organismen. De toxicologie vindt zijn oorsprong al in de Griekse oudheid. De Griekse overheid gebruikte namelijk vergif gemaakt van planten om hun tot dood veroordeelden terecht te stellen. Een zeer bekend voorbeeld daarvan is de terechtstelling van Socrates (399 v Christus) door middel van een plantenextract.

Het heeft echter nog vele eeuwen geduurd voordat de toxicologie als vakgebied zich verder ontwikkelde. De belangrijkste grondlegger van de moderne toxicologie is Paracelcus (1493-1541) (Figuur 2). Hij was de eerste die directe verband legde tussen de dosis van een stof en de vergiftigingsverschijnselen. Zijn bekenste uitspraak “de dosis maakt het vergif”, alles is giftig indien de dosis maar hoog genoeg is, wordt tot op heden door docenten aangehaald bij een introductiecollege toxicologie.

Een bekende maar enigszins achterhaalde eenheid om de giftigheid uit te drukken is de LD50. Dit staat voor de dosis waarbij 50% van de blootgestelde organismen sterft. Uiteraard is het niet mogelijk om de LD50 waarde van een stof met mensen te bepalen, vandaar dat in plaats daarvan vaak dieren zoals ratten en muizen gebruikt worden. Echter, in het proefdieronderzoek moet vaak met veiligheidsfactoren gewerkt worden, omdat proefdieren en de mens verschillend gevoelig kunnen zijn voor giftige stoffen. Mensen kunnen bijvoorbeeld een veel hogere concentratie dioxine verdragen dan proefdieren, zoals de door dioxine vergiftigde president Victor Joesjtsjenko liet zien.

 

Uit ethisch oogpunt wordt tegenwoordig echter steeds meer aandacht besteed aan zogenaamd in vitro onderzoek. Hierbij worden experimenten uitgevoerd met weefsels of cellen die in reageerbuizen uitgevoerd kunnen worden. Een zeer recente ontwikkeling binnen de toxicologie is het toxicogenomics onderzoek. Hierbij kan met geavanceerde technieken het effect van giftige stoffen op het niveau van duizenden genen tegelijkertijd bepaald worden. Een groot voordeel van deze techniek is zowel het besparen van proefdieren, alswel het verschaffen van mechanistische inzicht in de werking van stoffen. Het is de hoop van vele wetenschappers dat deze laatste techniek in combinatie met andere in vitro technieken, uiteindelijk het gebruik van proefdieren drastisch zal terugdringen.

Tegenwoordig kent de toxicologie vele subdisciplines zoals milieutoxicologie, genetische- en reproductietoxicologie, arbeidstoxicologie, geneesmiddelentoxicologie, levensmiddelen-toxicologie en medische/forensische toxicologie.

Naast de milieutoxicologie, die nogal eens in het nieuws komt door nieuwe dioxineschandalen, speelt de medische en forensische toxicologie vaak een rol in het televisieprogramma “Crime scene investigation” (CSI). In Nederland wordt het toxicologisch forensisch onderzoek uitgevoerd aan het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag.